[STENBOL, 1997] Digel zźdebūna xwendin ū nivīsandina bi zimanź kurdī, pźdiviyźn xwendevanan jī zźde dibin. Ji ber vź yekź xebatźn li ser zimanź kurdan jī, ēeperźn berź yźn teng, dişikźnin. Çend sal berź, dema ko kurd hźdī hźdī bi ser xwe ve dihatin, piraniya berhemźn bi zimanź kurdī, tiştźn zargotinī ū pirtūkźn ji bo fźrbūna zimźn būn. Piraniya van pirtūkźn fźrbūnź ji aliyź metodolojiyź ve qels būn. Di hinekan de nivīskar hemū agahiyźn xwe yźn li ser zimźn ū kurdayetiyź dinivīsandin; ji rźziman ū rastnivīsź bigire heta gotinźn pźşiyan ū terīmźn matematīkź... Taybetiyeke van berhemźn navborī jī ev bū; rave ū şīroveya wan bi tirkī bū.
Piştī derketina kovar ū rojnameyźn bi kurdī, źdī xwendevan ū nivīskarźn zimanź kurdī li ser warźn cur bi cur berheman didin. Lewre jī mirov zźdetir li zimanź xwe hūr dibin; warźn cuda dibin mijara lźkolīnźn cuda. Bo nimūne źdī, mijara dengzanīn, rźziman ū rastnivīsź ji hev cuda tź fikirīn ū her mirov bala xwe dide aliyekī zimźn.
Piştī vź pźşekź em dikarin werin ser mijara xwe ya rastīn. Mijara me pirtūka Arif Zźrevan a bi navź »Bingehźn rastnivīsandina kurdiyź (kirmancī)« ye. Pirtūk ji hźla Weşanxaneya Nefel ve li Stockholma Swźdź hatiye ēapkirin. Arif Zźrevan ev berhema xwe diyarī Celadet Alī Bedir-Xan kiriye. Di destpźka pirtūkź de gotinźn Celadet Bedir-Xan źn ko balź dikişīnin ser girīngiya zimanź kurdī cih digirin. Berī ko em dest bi nirxandina naveroka pirtūkź bikin, divź em bibźjin ko ji aliyź formź ve, pirtūk bi awayekī qenc hatiye amadekirin.
Her wekī ji navź pirtūkź jī tź fźhmkirin, pirtūk li ser rastnivīsīna zaravayź kurmancī ye. Ji mijarźn wekī jźgirtin, veguhastinź bigire, heta niqteşaniyź li ser gelek mijaran bi hūrbīnī tź rawestin. Bi awayekī giştī dema mirov bala xwe dide zimanź nivīskar, tź dītin ko ew bi ekola Celadet Bedir-Xan ve girźdayī maye. Tźgihźn rźziman ū rastnivīsź yź Bedir-Xan hatine tercīhkirin. Bo nimūne, nivīskar di cihź »cīnavk« de mīna Celadet »pronav« bi kar tīne. Lź di hinek xalźn. rźzimanī de ji wī vediqete. Dīsa ji pirtūkź xuya dibe ko nivīskar girźdayī devoka herźmeke Kurdistanź maye. Dema ew dixwaze dītinźn xwe bide selmandin jī, serī li klasīkan ū devoka derdora Botan ū Behdīnan dide. Bi taybetī di mijarźn wekī tewanga navdźrźn nźreza ū jimarnavan, veqetandekźn nebinavkirī de Zźrevan ji Celadet Bedir-Xan cuda difikire. Tevī ko Celadet Bedir-Xan dide zanīn ko navdźrźn nźreza bi du awayan ditewin (wekī bajźr u bajarī) jī, nivīskar hemū navdźrźn nźreza bi parkīta /-ī/ ditewīne. Dīsa berevajī dītina Mīr Celadet Bedir-Xan, li gorī Arif Zźrevan zayenda hemū jimarnavan mź ye. Yanź divź yek bibźje: yekź, duyź, sźyź, ēarź, pencź.... ji bo vź yekź jī, ew ji Ehmedź Xanī ū Melayź Cizīrī mīnakan dide. Her wiha di pirtūkź de li ser veqetandekźn nebinavkirī jī ramaneke ji ya Celadet Bedir-Xan cudatir heye. Li gorī nivīskar Arif Zźrevan, dema rengdźrek piştī navdźreke ko veqetandeka nebinavkirī ya nźreza girtiye tź, ew veqetandeka binavkirī /ź/ digire, lewre jī divź mirov nebźje »hevalekī baş«, divź bibźje, »hevalekź baş« ... Her ēiqas ev mijar hźjayī gengeşiyź bin jī, hinek delīlźn ko wī pźşkźşkirine, zźde xurt xuya nakin.
Pirtūk bi giştī, gelek warźn rastnivīsīna zaravayź kurmancī zelal ū diyar dike. Mirovźn ko dixwazin, prensībźn rastnivīsź hīn bibin ū li gorī rźz ū rźēikźn akademīk nivīskariyź bikin, dikarin ji vź berhemź sūdź wergirin.
SERWÎSA ÇANDÊ
***
»Azadiya Welat«, 2531 ēiriya-pźşiyź 1997 |
