Dema hevalê min yê nêzîk babê Gulê di jiyê 57 saliyê de li Stockholmê mirî, ez bi hindê gelek xemgîn bûm. Hedara min pir bi wî dihat û ez ji wî hînî gelek tiştan bûbûm; mebesta min di warê pirsa gel û welatê me û di warê ziman û giramer rênivîsa kurdî û her wisa di edebê çîrok û romanan de. Ya herî giring, ew kes, bo dostînî û hevalîniyê pir xweş bû û ew ji her kesî re û nemaze ji dostan re hindî jê bihata pir arîkar bû.
Babaê Gulê ji Diyarbekirê bû. Ew bi kurdistanî û miletperweriya xwe pir naskirî bû û ew gelek caran li ser hindê, li welatî, ji aliyê desthilatdarên tirk ve hatibû girtin û êşandin û carekê bo deh salan hatibû zîndan kirin. Piştî ko contaya tirk li sala 1980-ê li Tirkiyeyê hat ser hukmî, desthilatdarên Enqereyê xwest dirbekî li welatparêzên kurd û ji wan babê Gulê bidin, lewma ew neçar bû, ne ji dil, nîştîmanê xwe yê li ber dil û canê wî pir şirîn bihêle û bi rêya qeçaxçiyan xwe bigehîne Swêdê.
Wî li Swêdê her ji destpêka hatina xwe, xwe dabû ber pirsên ziman û edebiyata kurdî û xwe di wî warî de pir pêş xistibû û bi berdewamî di redaksiyonên gelek kovar û rojnameyên ko bi kurdî der diketin de kar dikir û dinivîsand. Tiştê ko wî dixwest bigeheyê ew bû ko bikaribe roman û çîrokên baş bi kurdî binivîse, lê roman û çîrokên weha ko girêdayî xelik û welatê wî bin, girêdayî maf û azadiya mirovan li welatê wî bin, ko pê bikaribe perîşanî û bindestiya xelikê welatê xwe yê li bin dagîrikirinê ji herdu aliyên civakî û neteweyî ve bîne ber çavan û rêyê li ber rêçareyan xweş bike.
Rast e ji bilî nivîsên wî yên di kovar û rojname û belavokên kurdî de hatibûn weşandin çi pirtûkeka wî ya çapkirî nebû, lê hêşta ew sax, wî pênc romanên xwe û du pirtûkên kurteçîrokan nîşa min dabûn û ji min xwestibû ko ez wan bixwînim û dîtinên xwe wekî xwendevanekî li ser wan der bibirim bona ko wî li gor wan dîtinên min guhortinên pêwîst li ser wan bikirana. Mebesta wî ji xwendina min bo wan ew bû bizanibe ka zimanê wan ji min re wekî xwendevanekî çawa ye, hêsan e û bê zehmet dihête xwendin yan giran e û xelik nikarin baş fehim bikin û xweşiya xwe tê de nabînin. Wî dixwest bizanibe ka ew xweş û bê rawestan dihêne xwendin û mirovî bi xwe re dibin û dikêşn bo nav serhatî û bûyeran û mereqê li ba mirovî çê dikin ko mirov li ser xwendina wan berdewam bibe û bixwaze dawiya wan bizane? Wî weha û ji ber gelek egerên din jî dixwest berî çapkirina wan, ne ko bi tenê ez, lê her kesek be bila bibe, wan bixwîne bona ko ew li gor têbîniyên wî yan yên wê yan yên wan çend xwenedavanan çîrok û romana xwe ava bike ve. Gotineka wî ya pir giring di warê pêşketina karê nivîskariyê de dihête bîra min, wî digot:
— Ez nikarim gelek di nivîskariya xwe de pêş bikevim, ji ber ko bona ko ez bikarim berhemekê çêtir û avatir û hunerîtir ji yê berê biafirînim pêwîstiya min bi awirdan û têbîniyên xwendevanan û rexneyên rexnegiran heye û ew jî nahêne kirin ji ber ko pirtûkên min nehatine çap kirin û nehatine xwendin.
Bi dîtina min ew herpênc roman û herdu pirtûkên kurteçîrokên wî, hem di warê hunerê teknîk û avakirina roman û çîrokan de û hem jî di warê zimanê wan yê xwerî kurdiyeka hêsan û sivik û xweş de pir li pêş in. Lê mixabin ew mir û wî ew berhemên xwe çapkirî nedîtin. Ew li vir bêkar bû û ji fermanberiya arîkariyên civakî pereyekê pir kêm digehişte destên wî, hema wî bi xortî debara xwe û jiyana rojane pê dikir. Ew ji hejarên Swêdê bû û wî weha nikarîbû pirtûkên xwe çap bikirana û xweziya wî ew bû rojekê zû welatê wî azad bibûya û wî pirtûkên xwe li wê derê çap kiriban û xelkê wî ew xwendiban.
Wî jin û sê kur û keçek hebûn. Hemû jî li Stokholmê bûn. Kuran, jin û zarokên xwe hebûn û keçê jî şû kiribû. Ez hersê rojên taziyê heta derengî şevê li mala wan dimam û bo nivistinê vedigeriyam mal. Gelek kesûkar û niyas û heval û dost dihatin serxweşiyê li malbata wî bikin û di xema wan de beşdar bibin. Roja sêyê, dema min xatra xwe xwestî û ez rabûm da ko bizivirim mal, pîreka wî li cem zarokên xwe yên ko li wir bûn ji min xwest rabiwestim ji ber ko tiştek heye ew dixwaze bide min bo ko ez ligel xwe bibim mal. Ew û kurekê xwe çûn odeya wî ya nivîsînê û wan kartoneka mezin bi xwe re anî. Jina wî kaxezkeka girtî xiste nav destê min û got:
— Mêrê min ev name û ev karton berî mirina xwe ji te re hiştine û te ya rast bivêt ez nizanim ka çi tê de ye.
Min şerim kir ez li wir nameyê û kartonê vebikim, lewma min xatra xwe ji wan xwest û ez bi nameyê û kartonê ve vegeriyam mal.
***
Min, li mal, zû dergeh li pişt xwe girt û min lempe hilkirin û karton deyna ber xwe û min seh kire tiştên ko di kartonê de bûn. Paşî min name vekir û xwend. Nameyeka pir kurt bû. Ev tê de hatibû nivîsandin:
— Birayê hêja û xweştivî! Ez dizanim ev barekê giran e ez bi hêviya te ve dihêlim, lê min ji bilî te çi kesekê wekî te ko cihê baweriyê be û xudanê peyman û soza xwe be û ev kar pê çê bibe nîne. Ev berhemên min in yên bi dawîhatî û yên bi nîvmayî û yên hêşta destlênedayî. Te mafê hindê heye ko tu li gor zanîn û hezkirina xwe wan ji çapê re amade bikî û çap bikî. Daxwaza min ya yekane ji te ew e ko ev berhem nemînin di wê kartonê de û zû bikevin nav destên xwendevanên kurd. Serketî bî di kar û jiyana xwe de. Birayê te babê Gulê.
Paşî ez careka din vegeriyam ve ser kartonê. Ew du beş bûn; ji serve kaxezeka stûr ya sipî li ser bû û li ser nivîsandibû ”Berhemên ji çapê re amadekirî”, ew jî her pênc roman û du pirtûkên kurteçîrokan û ferhengeka kurdî-kurdî û pirtûkek li ser dîroka edebê kurdî bûn. Di bin wan de kaxezeka dî ya sipî hebû û li ser nivîsîbû ”Berhemên ne timambûyî” û di bin wê kaxezê de gelek kaxez û destnivîs û têbîniyên li ser parçekaxezan hebûn.
Ez nêzî hefteyekê ketim ber wan kaxezan û min ew xwendin. Ew di piraniyê de hê di zerfên xwe de bûn û ji navnîşan û hejmarên posteyên wan diyar bû ka ji kûderê hatine û kengî. Ji wan kaxezan yekê bala min pir kêşa, lê çi navnîşanek ji bilî ya babê Gulê li ser zerfî nebû. Kaxez jî bi kurdiyeka xweş hatibû nivîsandin, lê ne kurdî û ne destxet yên babê Gulê bûn. Xwiya bû ko name ji ba kesekî hatibû û babê Gulê xwendibû, lê çi destkarî tê de nekiribû. Xwe, wî hertim digot min:
— Berî tu tiştekê edebî ji nû ve binivîsî û bo ko tu berhemekê hêja û bikêrhatî ji wê nivîsê yan wê hizrê durist bikî, divêt tu wî gelek caran bi dirêjiya demeka nedestnîşankirî bixwînî bona ko babet di serê te de, di nava te de bigehe loka afrandinê û te ji nav de neçar bike ko tu dest bidî nivîsandinê.
Ez li vir wê nameyê bê çi guhorîn, ji bilî hinek rastkirinan di warê rêziman û rênivîsê de, diêxim ber çavên we û ev jî deqa wê ye:
”Heyho dinyayê! Em hindî dijîn xweziyên rojên borî dikin. Wey pa rojeka xweş bû, ew çi caran ji bîra min naçe. Min di wê rojê de hest pê kir ko laşê min xwe hew li min digire û tiştekî ji min dixwaze. Çi tamên xweştir ji ya wê gavê nînin. Eger tirs û şerma min ji xelkî nebûya, min ew gav dikirin roj û meh û sal û min laşê xwe ji laşê wî venedikir.
Hersal xwîşk û birayên min diçûn çiyayê Cûdî bo ser canê Nûhî û hersê ewliyayan, lê ez bi xwe re nedibirim. Çûna wê derê jî li ba min bûbû mereqeka pir mezin, bi taybetî piştî ko ew ji wê derê vedigeriyan mal û wan behsa serhatiyên xwe yên herşeş rojên seredana xwe li Cûdî dikir. Di wê salê de keçikên hevjiyên min destûr ji malbatên xwe stend ko biçin wê seyranê, evca bû lavelava min jî, li dawiya dawiyê malbata min qayil bû ko ez jî bi birayên xwe re biçim.
Roja şembiyê, giş qolên ko ji deverên cida cida ji dorhêla Cûdî hatin li binê çiyayî xirvebûn, bona ko bi hev re lê ser bikevin. Veger jî diviyabû nîvroja pêncşembê bûya, çinkî, dibêjin ko êvariya roja pêncşembê canên wan hersê ewliyayan di şiklê sê kotiran de ji esmanan dihêne xwarê û li ser Cûdî dadidin û hemû roja îniyê li wê derê dimînin. Evca eger kesek li wir be canên wan nêzîkî Cûdî nabin. Lewma jî divêt Cûdî spêdeya roja pêncşembê bihête berdan, da ko ew cih bi hatina canên wan hersê ewliyayan bihête pîroz kirin.
Ji bo serketina çiyayî rêyeka taybetî hebû, ew jî pir sext û zehmet û asê bû. Lewma li wê derê rênîşanderên ko rêbarên çiyayî baş nas dikirin hebûn û ew diketin pêşiya birên mirovan û wan ew ber bi gupîtka Cûdî dibirin. Xwe rêyên hêsantir jî hebûn, lê bo serdanê û bona ko ew bi xêr bihata nivîsandin diviyabûya mirov di wê rêyê de biçûya. Vê çendê jî serhatiya xwe heye.
Dibêjin dewrekê, zemanekî ewliyayek ji devereka dûr bo serdana canê Nûhî yê li serê Cûdî hat. Dibêjin piştî pazde rojên rêyeka dijwar û zehmet ewliya mandî dibe, ji hêzê dikeve. Evca li cihekî li bin girê cihê mebesta xwe rûdine û bêhna xwe dide. Di wê gavê de kalekê porsipî, dêmşirîn û rûxweş, rastî wî dibe. Ewliyayê westiyayî piştî silavê û bi xêrhatinlêkirinê pirsiyarê ji pîremêrî dike ka çend dem ji wî re maye bona ko bigehe ser gorê Nûhî. Kal jî ko şeytan bû û xwe bi wî rengî guhortibû ji ewliyayî dipirse:
— Ma ev çend rojên te ne tu bi rê de yî?
— Evro pazde roj in ko ez bi rê ve me, ewliya weha bersivê dide.
— Heyho ewliyayo! Şeytan wilo lê vedigerîne. Hêj ya bi zehmet li pêşiya te ye. Te heta niha nîva rêyê biriye û hê nîva dijwartir maye.
Piştî wê axiftina xwe şeytan rêya xwe digire û diçe û ewliyayê di navsal de çûyî di bêhêvîbûnê de dihêle.
Ewliya bêzar dibe û di xwe re nabîne ko pazde rojên din jî bi rê ve bimîne û nizane ko şeytanî derew li wî kiriye û nizane ko gora Nûhî çend gavan wêvetirî wî, bi ser wî de ye. Lewma ew bêhîvî dibe û ji Xudê dixwaze ko canê wî li wir jê bistîne. Xudê jî bêdiliya ewliyayê xwe nake û daxwaza wî bi cih diîne
Çaxê em gehiştine wê derê rênîşanderê me destê xwe dirêjî girekê mezin yê berhûr û keviran kir û got:
— Aha wê hanê ye cihê ko şeytanî ewliya lê rawestandî û bê hêvî kirî.
Hê rênîşanderî axiftina xwe timam nekirî hey li wî û babê wî yê ko zû dest bide ber û keviran û li wî girî bide, her weçku şeytan bi xwe li wir e û ew dixwaze me ser de bibe û em beran li wî didin ji bona ko ew xwe ji rêya me bide paş. Te digot qey me bi wê berhavêtinê tola ewliyayî ji şeytanî dikir.
Êvarê, ber bi rojavabûnê, em rawestiyan dema rênîşanderî ji me re cihek li ber kaniyeka ava sar destnîşankirî û gotî ko ew cihê rûniştin û bêhinvedan û xwarinê ye. Her çend kesek yan çend malek çûn nav çeperokekî ko mîna dîwarên xanîkan, lê nizim çêkirî bûn û codelî û tiştên xwe raxistin, mêdekên xwe vekirin û dest bi xwarinê kir.
Ez dizanim ka hûn çend bêhinteng in û hûn dixwazin zû dûmahiyê bizanin. Ez jî serî gelek li we gêj nakim û dê yekser çime ser behsa tiştê di wê serdanê de li ba min herî giring, ew jî çavên wî xortî bûn. Rast e me hemûyan, keç û xortan di bin mijûlankên çavên xwe re, bi dizîkî ve temaşayî hevdu dikir, lê çavên wî ji min re ne wekî hemû çavan bûn. Berêxwedanên wî wekî birûsiyekê xwe li laşê min wer dikir û lerzikek pê bi min diket. Te digot qey çavên wî dest in, min digirin û cilikan ji ber min dikin, wan diperitînin. Ew ji gelek xortan bistehtir bû, çavzilkanê jî digel min dikir. Min li ber wan berêxwedanên wî yên pir nêr û dijwar ser li xwe diçemand. Lê di rastiyê de ez nikaribûm wî dêmî û wan çavan ji hizra xwe dûr bêxim û nedişiyam berê xwe jê bidim.
Min li wir didît ka çawa qîz û xort xwe ji dayûbab û kesûkarên xwe vedidizin û diçin pişt wan ber û keviran û ya dîtir di navbera wan de diqewimî. Lê min ew bistehî nedikir û herwekî dibêjin ez disotim û nedihate gotin.
Wî xwe gelek caran nêzîkî min dikir û çavên wî tiştek ji min dixwest. Ez di daxwaza wî digehiştim, lê ez pir ditirsiyam û min xwe di wî nedigehand. Ma qey ez dikaribûm xwe bilivînim? Nê hersê birayên min zêrevanên dayik û babê bûn ligel min.
Heyamekî, min dît ko birayên min ne xwiya ne, çi xiş tê de nebû ko ew jî bi qîzan re bûn. Xwehên min jî bi hevalên xwe re winda bûbûn. Xwe piraniya keç û kuran ne ji bo serdana canê Nûhî û hersê ewliyayan, lê ji bo kêfa dil û laşên xwe dihatin wê derê. Min hîngê, ji nû ew rastî zanî û min digot xwe:
— Xwezî ez berî niha hatibam vî cihî.
***
Roja duyê, xort û keç çûn ser gupîtka çiyayî û ji kombefran berif anî ji bona ko wê bihelînin û bikin ava vexwarinê. Roja dîtirê, roja sofî û feqeyan bû. Hemû li ser banê mezarî xirvebûn. Wan hindek gotin bi stirankî û bi zimanekê biyanî, dibe ko erebî bû, digotin û hinan jî li defan dixist. Du sê kesek jî li hindav serên xelkê ko hatibû serdanê bûn, şiftan di dest wan de bûn. Wan şiftan li pişta her kesekê ko henekên xwe bi zikrî kiriban didan û eger wî kesî dev ji hindê bernedaba wan ew ji wê derê derdixist. Li wê derê kesine ko bi duristî zikir dikir jî hebûn, ew ji dil û can diketine nav hundirê xwe û wan di dawiyê de xwe ji bîr ve dikir û bi cezbe diçûn û xwe ji serbanî dihavête xwarê û livînên wesa sehimdar dikirin, çirîseyê pê serê mirovî digirt.
Biborin ko min hûn careka din ji bingehê serhatiyê dûr xistin. Kurtûkurmanc, em roja pêncşembê nêzîkî nîvro ji çiyayî xwar ketin û piştî nîvro gehiştin binê Cûdî, wî cihê ko em û rênîşander jê ser bi çiyayî ketibûn. Li wê derê rûbarekê nekûr di rê de bû, ji bona ko em vebigerin diviyabûya me ew rûbar derbas bikiraya. Hinan deling û dehmanên xwe hildan û hin xortan şel ji pêyên xwe kirin û xwe da avê û rê li keçên ji xwe biçûktir girt û ji wan xwest ko siwarî piştên wan bibin bona ko ew wan derbasî aliyê din yê avê bikin, bê ko ew kincên wan ter bikin. Piraniya qîzikan siwarî piştên kurikan bûbûn û weha li avê derbas dibûn. Hinekan ji kuran, qîz li nîva rûbarî dixistine nav avê û bi wî awayî beşê kêf û laqirdî û henekan dest pê dikir.
Min, di wan gavan de, hema hind dît ew xortê ko laşê min bi çavên xwe dikêla li hember min e û ji min dixwaze ko ez siwarî pişta wî bibim, bona ko ew min derbasî rexê dî bike. Dev li min alizî û min nezanî çi bersiv bidim û çavên min rik man li çavên wî. Wî jî xwe li benda min û bersiva min negirt, herweçkî wî dizanî ka ez di nav xwe de çi dibêjim û çi dixwazim. Wî hema yekser pişta xwe da ber min, ez jî bê hizirkirin lê siwar bûm. Wî jî, li nîva rûbarî, wekî piraniya xortan, ez xistim nava avê, lê destê min yê rastê ji destê xwe yê çepê ber neda. Dest da gilîzankên min vekirin, min kir kenî û av li wî reşand. Wî xwe avête min û ez hêl kişandim ber xwe. Kincên min yên tenik û terbûyî di avê de bi laşê min ve nûsiyan û her wisa yên wî jî. Wî laşê min bi laşê xwe ve şidand. Ez di wan gavan de çûme dinyayeka din, kêf û tirs û qutequta dilî û tiştine din di nava min de ariyan. Ez di avê de bi pêsîra wî ya gerim hesiyam xwe dişidîne ser pêsîra min, ez bi tilên wî hesiyam serên memikên min digirin û diperixînin û wan rep dikin. Ez bawer nakim çi gavek ji wê gavê li nik min xweştir be û ew ji her tiştekî bêtir li bîra min e. Ew cara yekê bû destê kurekî bi laþşê min dikeve.
Niha ko ez wê gavê diînim bîra xwe, ez her wê tama cara yekê jê seh dikim, dema laşê min yê mê bo cara yekê bi laşekê nêr venûsiyayî. Her di wan gavan de, wî, digel wê xwepêkvenûsandin û gemirandina laşan de, devê xwe anî bo binguhê min û got:
— Xwe pîçek sivik bike, ez dê li pişt kevirê hanê li benda te bim, min axiftinek heye ez dixwazim bibêjim te.
Min nerî ko xwîşk û birayên min û yên niyas bi hevdu ve mijûl in, min jî xwe ji wan vedizî û ez ber bi wî kevirî, yê ko wî xwe li pişt veşartî çûm. Laşê min wê gavê pir aryabû û her parçeyekê awazek û daxwazek hebû. Herçend em weha hatibûn perwerde kirin ko ew çend, kar û tiştekê qedexe ye, guneh e û xelkê me jî hertim weha digot, lê piraniyê guhdariya wan şîretan nedikir û bi dizîkî ve, bi veşarkî, ew dikir. Ez jî yek bûm ji wê ref û ji wê civakê, min jî hez dikir lê şerim dikir û ditirsiyam, lê li pişt wî kevirî tirs û şerim hatine ser jê kirin û min bo cara yekê di jiyê bîstsaliyê de tam kire wê xweşiyê. Min zanî ko navê wî Memo ye û hevbajêriyê min e. Xwendinkar e li sala dawiyê ya lîseyê (amadeyî) û dê piştî hîngê xwendina xwe li universîteyê li Diyarbekirê li fekulteya ekonomiyê bidomîne. Ez bi xwe wê çaxê xwendinkara klasa dawiyê ya navîn bûm. Ew çar salan ji min mezintir bû, lê xortir ji jiyê xwe dihate ber çavan.
Civan û çavpêketinên me dubare û sêbare û çend bare bûn û xelkê jî pê zanî. Dayûbabên min ji wê danûstandina min û Memoyî pir nerehet bûn û wan xwest ez dev ji wî ber bidim. Lê bi rastî, êdî ji hindê derketibû û Memoyî ez bi hemî ve dagîr kiribûm û min nikarîbû bê wî bijîm. Serî li we gêj nakim, dûmahiya dûmahiyê û herçend bi dilê mala me nebû jî, min şû pê kir. |
