Nefel

[ PÊNCŞEM, 2024-04-18 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline

HEWLÊR, 29/12 2004 — Şerê kurdan li hemberî desthilata merkezî ya Iraqê ya berê şerê dabeşkirina desthilatê bû û îro jî kurd daxwaza federalîzmeka dilxwaz dikin û dibêjin heger ereb şertên wan qebûl bikin ew dikarin digel ereban di bin banê sîstemeka federal de bijîn. Mebest ji “federalîzma dilxwaz” jî têkiliyeka pir zeîf e di nêvbera Kurdistanê û Iraqê de û sîstema ko kurd diparêzin pirtir dişibihe konfederasyonê.

Çawa ko li Iraqê hikûmeteka merkezî hebû û hê jî ereb dixwazin wê sîstema merkezî biparêzin wisa li Kurdistanê jî sîstemeka merkezî heye û di nêvbera sîstema merkezî ya Kurdistanê û ya Iraqê de ferqeka pir mezin nîne. Kurd miletekê bo pêşketinê vekiriye û terefdarê modernîzasyonê ye. Desthilatdarên Kurdistanê jî proewropî ne û dibêjin ko ew dê nimûneyeka demokrasiya rojavayê li Kurdistanê ava bikin.

Niyet û daxwaza kurdan paqij e lê belê sîstema îdarî ya Kurdistanê sîstemeka merkezî ye. Kurdistan hê jî bi qanûnên berê yên Iraqê yan jî bi hinek guhortinên biçûk yên qanûnên berê yên Iraqê tête bi rê ve birin.

Qanûna îdarî ya belediyeyên Kurdistanê qanûneka merkezî ye û sala 1993-yê ji aliyê Parlamentoya Kurdistanê ve hatiye qebûl kirin. Ev qanûn jî versiyoneka qanûna îdarî ya belediyeyan ya Iraqê ya sala 1964-ê ye. Li gor vê qanûnê desthilata wezareta belediyeyan gelekê ji ya meclisên belediyeyan û wîlayetê zêdetir e û biryarên meclisên belediyeyan divêt ji aliyê wezareta belediyeyan ve bêne qebûl kirin. Wezaret pir zêde xwe tevlî karên belediyeyan dike û dikare di ser serê belediyeyan re peymanan digel şirket û dezgehên dî îmza bike û dest û lingên belediyeyan girê bide.

Bac û kirê û pereyên ko belediye ji niştecihên bajarekî werdigire yekser diçin bo wezareta maliyeyê û paşê hikûmeta Kurdistanê wan dahatan li wezaretên cida belav dike. Qeymeqamê Hewlêrê Nîhat Koca difikire ko ev ne sîstemeka baş e û dibêje:

— Bi rastî bi min jî ev sîstemeka ecêb e. Li dinyaya azad hemî xelk bo belediyeyan kar dikin û bac û tiştên wisa diçin bo belediyeyê û belediye jî wî sermayeyî dike xizmet bo xelkê wî bajarî. Tenê li nik me belediye ji bo hikûmetê kar dike. Ev tişteka gelekê şaş e û divêt ev qanûn bêt guhortin. Ev qanûneka hikûmeta Iraqê ye û kevn e. Em niho civateka azad in û ji bo avakirina civateka azad jî bi pêş ve diçin. Divêt bacên ko têne wergirtin ji bo xizmeta bajaran bin.

Kurd heta niho mecbûrê vê sîstemê bûn ji ber di bin ambargoyeka piralî de dijiyan û yek ji dahatên serekî yên hikûmetê ew pere bûn ko ji belediyeyan dihatin. Ji niho û pê ve divêt ev sîstem bêt guhortin ji ber hem dahatên hikûmeta Kurdistanê zêde dibin û hem jî hikûmeta Kurdistanê pareka baş dê ji bûtçeya Iraqê ya giştî wergire.

Li gor qanûna bingehî ya miweqet ya Iraqê di hilbijartinên bên yê Iraqê û Kurdistanê de meclisên wîlayetan û walî dê bêne hilbijartin. Ji ber ko Iraq dê bi awayekê federal bête îdare kirin meclisên wîlayetên Iraqê dê desthilateka xurt hebe. Li Iraqê bi xwe jî hêj qanûnek bo diyarkirina desthilata wîlayetên Iraqê nehatiye nivîsandin. Iraqê di dema Sedam Hisênî de sîstemeka meclisên wîlayetan hebû û li gor wê sîstemê ji % 51-ê endamên meclisa wîlayetê dihatin hilbijartin û ji % 49 jî hikûmeta merkezî tayîn dikirin.

Ji niho pê ve hemî endamên meclisa wîlayetên Iraqê û Kurdistanê dê bêne hilbijartin. Wîlayetên Iraqê dibe ko hinek madeyên qanûna wîlayetan ya Iraqê ya kevin bi kar bînin û li gor wê qanûnê îdareya mehelî bi rê ve bibin. Lê gelo waliyên Kurdistanê dê li gor kîjan qanûnan îdareya mehelî bi rê ve binin. Ew ne diyar e ji ber kurdan heta niho hîç qanûnek bo îdareya wîlayetan nîne û ev jî gelekê serê sekreterê Parlamentoya Kurdistanê Ferset Ehmedî diîşîne û dibêje:

— Em nikarin qanûna birêvebirina wîlayetan ya Iraqê bi kar bînin ji ber li Iraqê wîlayet federal in. Kurdistan li ser hev herêmeka federal e. Heger desthilata wîlayetên Iraqê û wîlayetên Kurdistanê wekî hev be dibe ko hebûna hikûmeta Kurdistanê bêmane bibe û hikûmeta Kurdistanê pir bêdesthilat bibe. Ji ber hindê divêt Parlamentoya Kurdistanê qanûneka xweser bo birêvebirina wîlayetên Kurdistanê derxe da waliyên Kurdistanê bizanin ka ew dê çawa îdareya xwe ya mehelî bi rê ve bibin.

Ji hilbijartinan re mehek maye û xelkê bajarên Kurdistanê dê walî û endamên meclisên wîlayetan hilbijêrin. Kesên ko bûne kandîdat soz û ehdan didin xelkê û dibêjin ew dê xizmeteka baş bo xelkê bikin. Lê belê ji ber nebûna qanûna birêvebirina wîlayetê walî jî nizanin ka ew dikarin çi bikin û ka desthilata wan heta çi dereceyê ye. Gelo wezareta belediyeyan û wezaretên dî dê cardî wekî berê fermanên merkezî bi ser walî û serokên belediyeyan de bibarînin yan jî desthilata Kurdistanê dê desantralîze bibe û bêhna walî û serokên belediyeyan dê fireh bibe. Ew hê jî ne diyar e û piştî hilbijartinan em dê bibînin ka bi rastî em kurd ji îdareyeka desantralîzebûyî re çiqasî amade ne.

Piştî hilbijartinan herdu hikûmetên kurdan dê bib yek. Şerê kurdan yê nêvxweyî şerê desthilatê bû û lewra jî du hikûmet ava bûn. Herdu hikûmet dê bibin yek lê gelo ji Hewlêrê wezîr û hikûmet dê merkezî midaxeleyî karên herî biçûk yên wîlayeta Silêmanî, Hewlêr û Dihokê bikin yan jî wîlayet û belediyeyên Kurdistanê dê di nêv xwe de heta dereceyekê serbixwe bin û bikarin îdareya mehelî bi xwe bikin?

Heger waliyê Silêmaniyeyê û belediyeya Silêmaniyeyê desthilateka mehelî ya xurt hebe dê problemên di nêvbera hikûmeta Kurdistanê ya merkezî û wîlayetan de kêmtir bibin û dê problemên di nêvbera Partiya Demokrat ya Kurdistanê û Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê de jî kêmtir bibin. Ez bawer dikim di demekê nêzîk de bo nimûne dê pêwistî bi hebûna wezareta belediyeyan nemîne û dê belediye bi xwe bikarin bi hevkariya wîlayetê îdareya bajarên xwe bikin.

Em bibêjin ko sibe hikûmeta Kurdistanê ket destê Partiya Demokrat ya Kurdistanê de û meclisa wîlayeta Hewlêrê ket destê Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê de û meclisa belediyeya Hewlêrê jî ket destê Yekgirtuy Îslamî de. Di haletekê wisa de pir zehmet e ko wezîrê belediyeyan û walî û serokê belediyeyê bi hev re bi awayekê hemaheng kar bikin ji ber desthilata wezaretê pir zêde ye û ya belediye û walî pir kêm e.

Lewra li Kurdistanê pêwistî bi dabeşkirina desthilatê heye û divêt desthilat di qanûnan de bête tesbît kirin. Niyeta paqij têra birêvebirina dewletan nake. Ji birêvebirina dewletan re qanûn pêwist in û ya giring sîstemeka demokratîk û desantralîzebûyî ye.

Ji bo desantralîzekirina sîstema îdarî ya Kurdistanê min di vê nivîsarê de wekî nimûne wezareta belediyeyan, wîlayet û belediye hilbijart. Bêguman divêt desantralîzekirin li wezaretên dî jî çêbe.

Min digel wezîrê belediyeyan û turîzmê Barzan Dizeyî hevpeyvînek li ser dabeşkirina desthilatê kir û xweşbextane ew mirovekê dinyadîtî û modern e û lewra jî dibêje ew amade ye ko desthilata xwe kêm bike. Herwiha min digel waliyê Hewlêrê Newzad Hadî hevpeyvînek kir û ew jî dibêje pêwistiya wî bi pirtir desthilatê heye da bikare baştir xizmetê bo Hewlêrê bike. Jixwe belediyeyên Kurdistanê ji berê ve duayan bo zêdetir desthilatê dikin.

-----------------------------------

Nivîskar: ARIF ZÊREVAN
Weşandin: 2004-12-29
Xwendin: 5763