Nefel

[ ÎNÊ, 2024-04-19 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

Napoleon û Goethe – hejêkirina lîteraturê û nebextewariya evînê

SWÊD, 10/4 2011 — Dema ko Napoleon Bonaparte (1769–1821) sala 1810-ê êrîşî Elmanyayê kir û herêma Weimarê dagîr kir hingê Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) şêwirmendê mîrê Weimarê bû û beşeke mezin ji karê siyasî yê birêvebirina herêmê li xwe digirt. Di qesra mîrî de giraniya wî ya siyasî bi qasî giraniya wezîrekî wê demê bû.

Napoleon Bonaparte dest danî ser qesra mîrê Weimarê û pirsa Goethe kir û xwest bi lez wî bibîne. Goethe dibêje hingê ew tirsîya û texmîn dikir ko Napoleon biryare kuştina wî daye. Dema ko Goethe ber bi Napoleon Bonaparte ve çû Napoleon bêhnekê bêdeng lê nêrî, ji ber ne li hêviyê bû ko Goetheyê hingê 60-salî hewqasê ji temenê xwe yê rast gênctir diyar be.

Goethe mirovekî bilind bû û li gor pîvanên spehîtiya ewropî ew zilamekî lihevhatî bû. Napoleon jî hingê 35-salî û mirovekî kurt bû û bi xweşlawiya xwe nedigehişt Goethe. Digel ko herdu mirov di warên pir jihevcida de biserketî bûn gelek tiştên ko ew digihand hev jî hebûn.

Dema ko Napoleon got wî hemî pirtûkên Goethe yên ko hatine wergerandin bo zimanê fransî xwendine tirsa Goethe ya ka Napoleon çi biryar di heqê wî de daye zû li ber bayê çû. Paşê jî Napoleon got haya wî jê heye ko Goethe pirtûkên Voltaire ji zimanê fransî wergirandina bo elmanî. Û hingê Goethe his kir ko diyaloga di navbera herduyan de ne diyaloga ”neyarên” wisa ne ko yekî zora yê dî biribe lê belê diyaloga du mirovên wisa ne ko di xeleka hezkirina felsefe û lîteraturê de gihane hev.

Johann Wolfgang von Goethe jî bersiva Napoleon da û got ew heyranê lîteratura fransî ye.

Girêdaneke Goethe bi lîteratura fransî re hebû û mirov dikare di pirtûkên wî yên despêkê de vê yekê bi awayeke zelal bibîne. Romana wî ya yekê ”Janên Werthersê Ciwan” bi stîl û navaroka xwe û hemî hestên germ yên mirovane bi awayekî wêneyek ji ramanên Jean-Jacques Rousseau bû.

Tesîra lîteratura fransî ne tenê li Goethe lê belê li hemî Ewropayê û nemaze li edîb û nivîskarên Elmanyayê yên dema romantîkê bûye.

Wekî piraniya wêjevan û rewşenbîrên Elmanyayê Goethe jî piştgiriya şoreşa fransî kir, paşê helwesteke dî nîşan da û got di destpêkê de ew zêde heyranê şoreşa fransî bû lê belê ew ji guhortinên radîkal û bişidet hez nake. Li gor wî heger guhortinên radîkal tiştekî ava bikin ji milê dî ve gelek tiştan xirab jî dikin. Goethe got şidet tişteke ne li gor natura mirovan e û guhortinên nerm yên ko bi rengekî naturel di nav civatê de bi cih dibin, guhortinên herî baş û objêktîv in.

Sohbeta Napoleon û Goethe germ bû û Napoleon behsa nêrîn û ramanên xwe yên li ser pirtûkên Goethe kir. Ji Goethe re baş diyar bû ko Napoleon piraniya pirtûkên wî xwendina û vê jî hişt ko Goethe ji xwe bipirse gelo imparatorekî wekî Napoleon ko gelek ji wextê xwe li meydanên şer û cengê derbas dike kengê derfetê dibîne ko pirtûkan bixwîne û çawa hewqasê mirovekî rihgerm e û lîteratura romantîkê bûye beşek ji entreseya wî.

Goethe nedizanî ko Napoleon bi dijwarî evîndar bû û wekî wî evîndariyeke nebextewar jiyaye. Napoleon hêj di gencînîya xwe de carekê bibû evindarê xatûnekê lê bavê hezkirya wî razî nebû ko wî bike zavayê xwe û jihev dûr ketin. Napoleon dilşikestî bû û paşê jî demeke dirêj bi serketinên eskerî ve mijûl bû heta ko rojekê xanimeke nû bi navê Josephine dît.

Josephine şeş salan ji Napoleon mezintir bû, berê mêr kiribû û zarokê wê jî hebûn. Li gor ko têt gotin Josephine ne jineke pir spehî bû lê kesayetiyeke wê ya taybet hebû. Napoleon bû heyranê bêdengî, rihgermî û dilovaniya wê û dengê wê yê xweş. Ew heyranî bû evîneke dijwar û ji cebheya şerî Napoleon nameyên evîndarîyê û bêrîkirinê jê re rêdikir.

Paşê jî Josephine bû hevjîna wî û Napoleon tîtela imparatorîçeyê dayê, lê mixabin piştî hewqas hezkirin û “qedir û qîmetê” Josephineyê ji zelamekî dî hez kir û ev ji Napoleon re bû birîneke kûr û bijan.

Berî çend salan nameyên evîniyê yên Napoleon bo Josephineyê di mezadekê de bi 209 hezar euroyan hatin firotin.

Li gorî teorîyên psîkolojîk hest û aqil bi du tempoyên cida dipijin. Mirov dikare bi bîr û bawerîya xwe pir têgihiştî be lê belê bi hestên xwe nepijiyayî be û tersê vê jî rast e. Di jiyana her mirovekî de divêt peryodeke evîndariyê hebe da hestên mirovî bipijin û mirov ji periyoda stresa hisî bibore û stabîl bibe.

Heger mirov di ciwanîya xwe de hestên hezkirineke germ û biserketî nejîyabe dê hertim bi valahiyekê bihese û bi mirovî re depresyon dikare çêbe. Lewra mirovên wisa gelek caran li dûv têkiliyên evîndariyeke nû digerin û hêvî dikin ko dê rojekê wan hestên evîndariya berê vegerînin.

Li dorûbera Napoleon gelek jin hebûn lê belê ew ti caran di evîndariya xwe de bi ser neket. Goethe bi xwe jî wekî Napoleon di evîndariyê de ne bextewar bû û heta temenê xwe yê extiyarbûnê jî her li dûv evîndarîyê digerîye.

Goethe di 70-saliya xwe de ji keçeke 17-salî ”hez kir” û jê re got ew evîndarê wê ye. Dema ko keçikê jê re got ew bi qasî bapirê wê ye Goethe bi ser halan de pir xemgîn bû û depresyonê ew girt.

Tişta balkêş ew e ko wêjevanekî naskirî wekî Johann Wolfgang von Goetheyê ko qet ji şidetê û şerî hez nake û împarator û qumandarekî eskerî yê wekî Napoleon Bonaparte ko jiyana xwe li cepheyên eskerî û şerî de derbas kir, di gelek waran de dişibihin hev. Herdu jî ji lîteraturê hez dikin û herdu jî di evîndariya xwe de têkçûne û bi ser neketine.

Gelo hemî mirovên ko di jiyanê de biserketî ne, di evîndariyê de nebextewar in?

-----------------------------------

Nivîskar: RINDÊ ÇAÇAN rindecacan@gmail.com
Weşandin: 2011-04-11
Xwendin: 11521