Nefel

[ YEKŞEM, 2024-12-22 ] [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ] [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ] [ KONTAKT ] [ INFO ] [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]

DESTPÊK

	Nûçe

	Nivîsar

	Kulturmagazîn

	Hevpeyvîn

	Kolumnîst

	Ewrokurd

	E-Pirtûk

	Lîteratûr

	Ziman

	Muzîk

	Foto

	Lînk

E-POSTEYA TE

	Nav (Username)



	Şîfre (Password)





	»E-posteyeka nû bo xwe qeyd bike

REKLAM

KOLUMNÎST

Behdînî û kurmancî: Hevoksazî

STOCKHOLM, 23/10 2006 – Mebest ji “hevoksaziyê” çawaniya rêzkirina parçeyên axiftinê û girêdan û peywendiyên navbera wan de ye.

Li van herdu hevokan temaşe bike:

behdînî: Şivanan hespek dît
kurmancî: Şivanan hespek dîtin

Peyiva ko van hevokan ji hev cihê dike lêkera “dîtin” e. Di hevoka behdînî de, “dît” diyar dike ko dem dema borî ye û kesê yan tiştê bi kiryara “dîtinê” ve elaqedar yekhejmar e û kesê sêyê (anku, ne ez û ne tu lê ew) e. Vê lêkerê girêdan bi peyva “hespek” ve heye ji ber ko “hespek” hem yekhejmar û hem jî “kesê?” sêyê ye. Di hevoka kurmancî de, “dîtin” xuya dike ko dem dema borî ye û kesê yan tiştê bi kiryara “dîtinê” ve peywendîdar pirhejmar e û kesê sêyê (anku, ne em û ne hûn lê ew) e. Vêca, girêdana vê lêkerê bi peyiva “şivanan” ve ye çunkî “şivanan” pirhejmar e û kesê sêyê ye.

Heger em peyiva “şivanan” bi subjekta hevokê, peyiva “hespek” bi objekta hevokê û peyiva “dît” yan “dîtin” bi lêkera hevokê bi nav bikin, hîngê em dişên peywendiya lêkerê bi parçeyên dî yên hevokê ve bi awayekê zelaltir bidin nas kirin. Di behdîniyê de, lêkera transitîv ya di dema borî de hemî gavan taybetmendiyên objekta hevokê nîşan dide; lê, di kurmanciyê de, heman lêker di eynî demê de piraniya caran sîmayên subjekta hevokê dinimîne. Awayê behdînî biîstîqrar û bêawrte ye; lê, awayê kurmancî xwedî awarte ye. Tu dikarî zaniyariyên zêdetir li ser vê meseleyê di nivîsara min “Ergatîvî mohra kurmanciyê ye” de peyda bikî.

Ferqeka hevoksazî ya dî di navbera behdînî û kurmanciyê de derbirîna milkiyetê ye. Li van hevokan mêze bike:

behdînî: Min sê qelem hebûn
kurmancî: Sê qelemên min hebûn

Heger em dîsan termên “subjekt (S)”, “objekt (O)” û “lêker (L)” li vê derê jî bi kar bînin, hîngê parçeyên hevokên han dê bi vî awayî bên nav kirin:

behdînî: Min (S) sê qelem (O) hebûn (L)
kurmancî: Sê qelemên min (S) hebûn (L)

Wek tu jî dibînî, cidahî li vê derê ew e ko lêkera “hebûn”-ê – yan “heyîn”-ê – di behdîniyê de transitîv e lê di kurmanciyê de netransitîv e. Hinek nimûneyên dî:

behdînî: Me mêhvan (y)êt heyîn
Te şolek heye?
Wan xanî nîne
kurmancî: Mêvanên me hene
Karekî te heye?
Xaniyê wan nîne/tune ye

Hêjayî gotinê ye ko ev lêkera “hebûn”-ê di behdîniyê de hem di dema borî û hem jî ya niho de bi objekta hevokê ve girêdayî ye. Bi gelemperî, lêkera kurmancî ya transitîv bi tenê di dema borî de xwe bi objekta hevokê ve girê dide.

-----------------------------------

Nivîskar: Newzad Hirorî
Weşandin: 2006-10-23
Xwendin: 13840