MOSKOVA, 20/8 2008 — Nivîskar Mistefa Aydoxan di hevpeyvîneke xwe da ya bi Enwer Karahan ra dibêje: ”Erebê Şemo bi navê ”Şivanê kurmanca” bi kurdî romanek nivîsîye, dû ra wergerandîye rûsî, Bazîl Nîkîtîn jî ew ji rûsî wergerandîye fransî û Nûreddîn Zaza jî ew ji fransî wergerandîye kurmancî. Ango wergera wergera wergera wergerê ye”.
Ango, ew kesên ko heta niha “Şivanê kurd” ya kurmancî çapbûyî wek ya Erebê Şemo xwendine, bira haya wan hebe, ko wextê xwe ser xwendina wê pirtûkê belesebab xerc kirine, ji ber ko orjînala wê piştî salên 30-î, ko Erebê Şemo nivîsîye û li Ermenistanê bi tîpên kurdîya latînî ya kurdên Sovyeta berê çap kirîye, hîç caran û li hîç cîyan careke din çap nebûye. Û ew herdu ewqasî ji hev dûr in (di dema wergerê da heta navê pirtûkê jî hatîye guhastin: “Şivanê kurmanca“ bûye “Şivanê kurd”), ko meriv dikare bêje du berhemên ji hev cuda û du nivîskarên cihê ne.
Piştî van gotinan, min got belkî dilê hinek weşanxaneyên kurdî pê bişewite, orjînala romana kurdî ya pêşin di dîrokê da peyda bikin (ew bal M. Aydoxan heye) û çap bikin, lê salek ji vê bûyerê derbas bûye û tu kesî jî daxwaza vê yekê ne kirîye.
Her kes zane ko gelek miletan bi saya serê wergerên baş edebiyata xwe pêşva birine. Ango, werger hevdu dewlemendkirina edebîyatan e. Ew pêşketin tenê wî çaxî bi ser dikeve, gava werger ji orjînalê û bêqusûr tê kirin. Werger - ew berhemeke bi zimanê biyanî ye, ko gerekê bi zimanê me bi gelê me ra "bipeyîve". Merivekî zane ser vê meselê fikreke aqilmend gotîye: “Eger sêveke te hebe û sêveke min hebe, ez ya xwe bidime te, tu ya xwe bidî min, dîsa bal me her yekî sêvek dimîne. Lê eger fikreke te ya baş hebe û fikreke min ya baş hebe, ez ya xwe bidime te û tu jî ya xwe bidî min, îdî vê carê li bal me her yekî dibe du fikir.” Bi bawerîya min, wergera ji wergerê, ango wergera ne ji orjînalê, gunehkarî ye di hindava edebîyeta me da.
Xweşî û başîya wergerê ew e ko xwendevan ji bîra bike ko wergerê dixwîne. Eger usa nebe, gotin wê kurdî bin, lê fikir wê yên biyanî bin. Gerekê werger usa bikeve di nav "kirasê" kurdî, ko pê va bê hûnanê û tam rewş û xemila kurmancî wergire, gerekê fikra her gotinekê bikeve qalibê kurmancî, bikemile û paşê bidine xwendevanan. An na gelek caran an xwêya wergerê kêm dibe, an jî şor dibe.
Hevalekî di civîneke mezin da yek gunehkar dikir ko ewî berhema xwe ji nivîskarekî mezin ber girtîye (kopî kirîye), an jî bi gotina wî, ew herdu berhem dibişivine hev. Îcar ya ecêb ew e ko nivîskarê mezin bi rûsî nivîsî ye, yê rexnegir jî wergera wê ya erebî xwendîye, yê wergervan jî eger dizî be jî, ji wergera wê ya ji swêdî wergerandîye û dema wergerê jî bi tirkî fikirîye û bi kurdî weşandîye. Îcar, wek dibêjin, “heynese, bû helîse”.
Wek em zanin, gelek berhemên Dostoyêvskî, Çêxov, Gogol, Pûşkîn bi kurdî hatine wergerandin, çap kirin, lê ne ji orjnalê. Piranî jî ji tirkî hatine wergerandin. Çiqasî ez zanim, wergervan heta xwe nagirin jî wergera xwe bidine nivîskarekî kurd, ko rûsî rind zane ko wergera wî kontrol bike. Wergerên bal me – li Ermenistanê dihatine kirinê, di bin destê 4-5 kesên zaneyê wergeran ra derbaz dibûn, paşê çap dibûn, hinek ji wana jî, ko wergera wan nivîşkan û bi kil û kêmanî bûna, ne dihîştin ko çap bibin. Ango, kontrola li ser edebîyatê ne dihîşt ko her yek bi serî xwe pirtûkê wergerîne û çap bike, paşê jî di dest wê da bikeve belayê. Di vî karî da sûcê weşanxaneyan jî heye. Weşanxane gerekê nivîsan û wergeran sansûr nekin, lê gerekê kontrol bikin. Eger weşanxaneyek pirtûkeke xirab diweşîne, navê wê weşanxeneyê di nav milet da dikeve. Îcar ew nikare xwe bi wê yekê va efû bike ko pirtûk ya filankesî ye û eleqê wê pê tune. Belê pirtûk ya filankesî ye, ango ewî filankesî berhemên xwe mor kirîye, lê di pirtûkê da mora weşanxaneyê jî heye, ango weşanxane qîmet daye wan nivîsên ko nivîskar navê berheman lê kirîye. Belkî çapkirina wê pirtûkê ji weşanxaneyê ra pereyekî baş tîne, lê navê weşanxaneyê gerekê ji pereyan buhatir be.
Ji bo ev fikir zêde bê ronahî kirin û giringîya wergera ji orjînalê rind bê fêm kirin, ez ê îzbatîyekê bînim. Berhemên Pûşkîn, Lênîn, Çêrnîşêvskî, Tolstoy û h.w.d bi almanî, îngilîzî û zimanên din hene jî (ew ji orjînalê hatine wergerandin), lê gelek alman, îngilîz û miletên din bes tenê ji bo wê yekê çûne bi taybetî çend salan li dayîreyên Rûsyayê yên xwendinê da zimanê rûsî xwendine, fêr bûne, da ko bikaribin berhemên wan ji orjînalê bixwînin.
Di nav me kurdan da problêmeke din jî heye. Di nav her miletekî da qîmetê berhemeke edebî milet dide. Eger berhem baş be, pirtûk baş tê firotin, xwendevanên wê her diçin pirtir dibin. Îcar di nav kurdan da ne wisan e. Berhem baş be jî, ne baş be jî, nayê firotin, an jî kêm tê firotin. Hela di ser da, berhemên sist û bêkêr zêde têne firotin, ji ber ko piranîya milet ji wan berheman fêm dike, lê ji yên dagirtî fêm nake. Firotin gelek caran bi aktîvîya nivîskar va, lê ne bi kalîteya berhemê va girêdaye.
Tiştên gelekî baş bi sedsalan dimînin, yên baş bi dehan salan dimînin û yên xirab jî berî weşandinê îdî mirîne. |
