STOCKHOLM, 21/8 2007 — Pirî caran tê gotin ko ne bûyerên xurustê ne jî yên ko di nav refên civatê de tu valahîyê qebûl nakin; bi gotineke din gava guherînek pêk tê heke mirov wê guherînê li gorî daxwazên xwe nexwe nîzameke pêdivî wê gavê hinên din li gorî armanca xwe wî karî dikin û mirov çi mixabin ko wek pêşîyên kurdan gotine ji hespê xelkê peya dibe û peyar dimîne. Gava mirov li tarîxa têkoşîna miletê kurd hûr dibe dibîne ko digel hemî hewildanan, dilpakîyeke xurt bi rêber û serokên kurdan re hebûye. Dijminên wan, gava ketine rewşeke xirab û neçar mane, berê xwe dane kurdan, pesnên wan dane, soz dane wan ko dê di têkoşîna wan de bibin piştgir. Lê piştî ko dijminan daxwazên xwe yên sîyasî bi cîh anîne û êdî hewcedarîya wan bi kurdan nemaye anjî kurd bêpiştgirî hîştine, vêca li kurdan zivirîne û li nava çavên wan nerîne û înkara wan kirine.
Ji bo mebest û têgihandina mebesta xwe dixwazim behsa hin bûyerên heştê sal berî niha bikim:
Piştî beşdarîya xwe ya wek dewleteke emperyalîst û dagirker, osmanî di şerê yekî yê cîhanê de têkçûn û di sala 1918-an de bi mutarekeya Mondrosê çek danîn û teslîmê ingilîz û frensîyan bûn. Piştre di sala 1920-î de osmanîyan peymana Sevrê îmze kir ko li gorî bendên vê peymanê yên 62-64-an Kurdistan dihat danîn.
Lê digel ko osmanî têkçûn jî, bermayîyên osmanîyan, burokratên tirkan, endamên îtîhatçîyan yên sivîl û eskerî lê xebitên ko ji nû ve bibin desthilat. Di encama xebata wan de bi navê Komara Turkîye dewleteke nuh ava bû. Kadroyên tirkan ji hêlekê de kar dikir ko ji rewşa heyî ya wan rojan kelk werbigirin; ji hêla din jî lêdixebitên ko 1) têkilîyên kurdan û dewletên xerbê, bi taybetî yên kurdan û ingîlîzan xirab bikin; 2) di nav kurdan de bi navê doza kurdî xebitîn da ko rêberîya tevgereke kurdî ji kurdan çênebe. Tirkan ji bo van armancên xwe, bi kêmasî du rê dan pêşîya xwe: 1) Kemal û hevalên wî, 2) Ajanên tirkan. Tarîxa xebata Kemal û hevalên wî tê zanîn ji lewre li ser nasekinim. Lê ya nuxteya diduyan balkêş e û tirk piştî heştê salî jî hîn wan metodên xwe bi kar tînin. Him jî di hemî cepheyan de…
Di wan salan de digel gelek ajanên tirkan ez dê bi tenê behsa sisêyan bikim:
Alî Îhsan Paşa: Paşayê ordîya osmanîyan ya şeşan e; ordîya wî li hember ingîlîzan dişikê û mecbûr dimîne ko mutarekeya Mondrosê îmze bike. Piştre ev paşa tê nav eşîrên kurdan yên li herîma Ruha û Mêrdînê, li wir dixebite ko kurdan li hember frensî û ingîlîzan rake ser pêyan û ji bo ko rêberîyeke ji kurdan çênebe ew bi xwe vî karî dike. Bi navê serxwebûna kurdan û tirkan rêxistinan ava dike. Ev zat di şerê cîhanê yê diduyan de jî piştgirî û propagandaya nazîstan dike, piştî ko nazîst têkdiçin, vêca ji lîsteya DP dibe parlamenterê meclîsa tirkan.
Suleyman Nazîf: Eslen kurd û ji Dîyarbekirê ye, burokratekî osmanîyan û endamê Îtîhadî Terakî ye ko gava walîyê Mûsilê bû vî zilamî birayê Mistefa Barzanî yê mezin Abdulselam Barzanî ji ber xebata wî ya kurdayetî li Mûsilê xeniqandibû. Ew jî piştî mutarekeya Mondrosê li Dîyarbekirê beşdarî xebata kurd-klûbû dibe û mîna kurdekî dixebite. Vî zatî ji bilî wê micrîmîya ko li dij serokê kurdan kiribû, ji bo kultur û zimanê tirkî xebateke mezin kiriye.
Oz Demîr: Eslen çerkez û ji Misrê ye, navê wî yê rastî Alî Şefîk el-Misrî ye, kevneefserê ordîya osmanîyan û îtîhatçî ye û di salên bîstî de li Kurdistana başûr ji bo xirabkirina têkilîyên ingîlîz û kurdan xebat kirîye; gelek lêxebitîye ko têkilîyên kurdan û ingilîzan timî xirab bin û çi mixabin di vî karî de serfiraz jî bûye. Heta roja ko di şerekî de li hember ingîlîzan têkdiçe, her li wir dimîne û ji bo tirkan dixebite.
Di wan salan de xebata van û gelek ajanên tirkan yên din bala ingîlîzan dikişîne, ji lewre ingîlîz lê hûr dibin û ji bo Alî Îhsan paşa, di raporeke xwe ya resmî de weha dinivîsin:
”Her çiqas mîna ko ew van karan ji bo serxwebûna Kurdistanê bike û hewl bide da ko tengasîyan li pêş mutefîkan dayne jî, armanca wî ya asasî ew e ko nehêle kontrola Kurdistanê bikeve destê mutefîkan û piştî ko bi xwe li wir kontrolê têxe destên xwe, deverê cardin bi Turkîyeyê ve girê bide.” ( Wadie Jwaideh, Kürt Miliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi, Iletişim Yay. sf. 260)
Belê, di wan salan de piştî şikestina osmanîyan li Kurdistanê valahîyeke sîyasî çêdibe lê çi mixabin ko serok û rêberên kurdan nikaribûne wê valahîyê dagirin û rêberîya miletê xwe bikin; qismek ji wan dan dû Kemal paşa (Dîyap axa), qismek ji wan bi sozên tirkan hatin xapandin an jî bi navê biratîya kurd û tirkan li dij tirkan ranewestîyan û di dawîyê de piştî ko karê tirkan bi wan qedîya, Kemal paşa ew jî xeniqandin.
Rêber û bapîrên tirkan di wan salan de bi van fêlbazîyan mijûl bûn, gelo nevîyên wan çi dikin? Gelo nevîyên Alî Îhsan paşa, Suleyman Nazîf bi çi ve mijûl in? Gelo Oz Demîr betal in? Çi wek partîyên sîyasî çi wek takekes, kurdên ko behsa biratîya kurdan û tirkan dikin, yên ko pesnê Kemal paşa didin, yên bi navê antî-emperyalîzmê dixwazin têkilîyên kurdan û dewletên mezin xirab bikin û kurdan bikin dijminên wan, gelo çi ferqa van kurdan û wan zatên me navê wan li jor danî heye?
Gelo li Kurdistana bakur tarîx dubare dibe? |
