CIZÎRA BOTAN, 16/1 2012 — Ji ber ko behra zêde ya welatê me Kurdistanê çiya ye, av û hewaya wê ya demsala zivistanê jî gelek dijwar derbas dibe. Dijwarderbasbûna demsala zivistanê jî bondereke neyînî li ser gelê me yê ko debara wan li ser ajalvaniyê ye dike.
Sala ko berfa zêde lêdikir can û malên wan diket xeterê. Ji ber wê çendê kurd her demê ji serma û berfa zivistanê tirsiyane, di hember wê de tedbîrên xwe standine. Mezin û aqilmendên wan şîretên pir hêja ko hetanî roja me ya îro jî hatine, kirine. Serhatî û serboriyên wan yên derbarê sir û serma û berfa zêde de di nav gel de hatine gotin.
Hêj zivistan nehatî jê tirisyane, gotine: ”Xwezî bi hejdeyê kanûnê, salê berê xwe qulipandî dayî havînê; ne xwezî li hejdeyî hezîranê, salê berê xwe qulipandî dayî kozik û kotarên zivistanê.”
Bi hatina demsala pehîzê re tirsa wan zêde bûye:
“Pehîz hat û me nekir kar û karistanê hersê mehên zivistanê.”
“Zivistana reş û dirêj e.”
“Zivistan hat û berika feqîran qetiya.”
Ji hêla tendurustiyê ve jî tedbîrên parastina ji sermayê standine:
“Zivistan sar e, qerpal yar e.”
Herweha zanyarên kurdan da ko demeke dirêj ya bi qasî sê mehan di hemberî xwe de nebînin hin tedbîrên aqilmendane jî standine. Sê mehên zivistanê kirine perçe perçe. Kanûna pêşî, kanûna paşî û sibat. Meha sibatê ji ber ko nêzîkî biharê ye ji zivistana reş hesap nekirine, li wêdê ma herdu mehên kanûnê. Ew herdu meh jî bi navê çile û du dehikên pêşî û paşî perçe kirine. Li gorî hesaba tirkî roja çardehê kanûnê gotine ev dehikên pêşî yên çile ne.
Piştî wan dehan jî çil rojên çile tên. Çile jî kirine dudo: Çileyê pêşî û çileyê paşî. Bîstûçarê kanûna ewil çileyê pêşî dest pê dike û sêzdehê kanûna paşî diqede. Çardehê kanûna paşî çileyê paşî dest pê dike, di sisêyê sibatê de (li gorî hesaba tirkî) xilas dibe. Roja dîtir ango roja çarê sibatê dehikê paşî dest pê dike û sêzdehê sibatê diqede. Êdî zivistana reş xilas bûye. Sibata ko mizgînvanê biharê ye hatiye:
”Sibatê, berf û ba tê; keçik û kurik ji giya tê.”
Di xilasbûna kanûnê de hin bûyer ko diqewimin ev in:
1. Şeva gayê zer = şeva heyhû
Tê riwayet kirin ko şeva dawiyê ya çileya paşî bab gazî kurê xwe dike:
— Lawê min, ka binêre rewşa hewayê cawa ye?
— Hewa xweş e, sahî ye, bavo.
Hinek di ser de derbas dibe, dîsa dipirse:
— Lawê min, ka binêre rewşa hewayê cawa ye?
— Hewa xweş e, sahî ye, bavo.
Êvar nêzîk dibe, dîsa dibêje kurê xwe:
— Lawê min, here derva baş lê binêre, ka rewşa hewayê çawa ye.
Vê carê bersiva kurê wî cuda ye:
— Bavo, wele piç û miçên ewrî dikevin ezmanan.
Li ser vê bersivê bab dibêje:
— Lawê min gayê zer serjê bikin.
Zarokên wî ecêbmayî dimînin û bersiveke neyînî didin babê xwe:
— Bavo, tu çi dibêjî? Em ê çawa gayê zer serjê bikin? Şeveke bi tenê kanûn ma, sibehî sibat e.
Li ser vê bersiva zarokên xwe bab gotina xwe ya li gorî aqilmendan dibêje:
— Na lawê min na, şev û rojeke kanûnê gelek e. Ya babê xwe bikin, herin gayê zer serjê bikin.
Hema wê şevê gê serjê kirin. Demeke şevê de berf dibare, dibare… Ewqas ko êdî pêre negihîştin ko serê kon bimalin. Hinan goşt pijandin hinan jî di bixêriyê re dişandin bo birayên xwe yên ko kon dimalîyan. Hetanî sibehê sekin li wan neket.
Heta bû sibeh babî gazî kurê xwe kir:
— Lawo, here binêre ka li derdora me çi heye, çi tune?
Kur çû nêrî û hat ji babê xwe re got:
— Babo, ev tiştekî sosret e, li derdora me çigas qijak çêbûne.
Babê wî got:
— Hyhûheyhû kurê min, wele ew qijakên ko tu dibînî, ew hemî ne qijak in, ew hemî serê konan in, di bin berfê de mayîne.
Ji wê demê û vir de ji şeva dawiya çileyê, ango ji şeva 13-yê sibatê re “Şeva gayê zer” yan jî “şeva heyhû” tê gotin.
2) Pîrê kurê xwe radike
Pîrê di heman şevê de ango şeva sêzdehê kanûna paşî kurê xwe ji xewê radike, da ava cemidî vexwe:
— Kurê min, rabe ava cemidî, ava kanûnê vexwe. Êdî ev av namîne.
3. Zîp
Rojên zîpan heft roj in: Çar rojên dawî yên meha sibatê û sê rojên pêşî yên meha adarê. Tê gotin ko ew roj jî dijwar derbas dibin.
Zîp xericî, bihar zewicî.
Zîp in, zîpedar in, bibare nebare xedar in.
4. Gîskilok
Çaxê meha sibatê xilas dibe û adar tê, hewa hinekê xweş dibe. Gîskilok jî kêfa wî têt û ji xwe re dilîze. Dema zîp vê dîmenê dibîne bang dike adarê û dibêje:
— Metika adar, metika adar, bide min sê rojên xedar, da ez giskilok di sêrguh de bikim xwar. |
