KURDISTAN, 25/2 2009 — Di vê tangê de, em ne li ber ravekirina tecrubeya herêma Kurdistana Iraqê a federe ne ko temenê wê digihîje dora bîst salan ji dema nemana hikûmeta fermî di dema raperîna pîroz û bicihanîna hilbijartinên perlemanî yên azad û avakirina hikûmetê.
Bicihanîna vî karî pêdivî ye bi karê hevbeş û belge û pisporan, nemaze ko tecrubeya herêma Kurdistanê – a demokratîk û hêvîdar li gor dîtina me – wek her tecrubeyeke din hin aliyên erênî û neyênî, serkeftin û binkeftinan bi xwe ve digire.
Di heman warî de, ji ber erkên wê yên cida û taybetmendiya wê ya netewî û kurdistanî û natura wê ya niştimaniya iraqî û asoyên wê yên demokratîk û guherînxwaz li ser asta navçê, herêma Kurdistanê li ber e ko bibe nimûneyek di warê çareseriya aştiyane ya pirsgirêka netewî li Iraqê û li dervey wê jî, her herêm li ber e ko bibe bingehek baş ji bona xurtkirina têkiliyên kurdan bi yên din re (bi ereb û tirk û farisan re) hevpişkên dîrok û cografiyayê bi gelê me re.
Li gor van agahiyan, ravekirina tecrubeya herêma Kurdistanê ne karekê hêsanî ye, bi qasî ko proseseke dîrokî û çandî ya aloz û berdewam e. Prosesa nirxandina vê tecrubeyê livbar e û rojane aliyên wê - çi yên nêgatîv yan pozîtîv - di jiyana xelkê de têne xuyanî kirin, hinde ko pêşveçûnek tête pêş û geşbûneke aborî û berzbûna çîneke burjuwaziya navend xudan roleke giring di pêşdabirina civaka Kurdistanê de, tevî beşekî ji sermayedariya navxweyî xudî roleke di warê geşekirin û avakirinê de bi mercê ko li hember vê birêveçûnê çavdêriyeke gelêrî hebe mîna "sendîkayan û dezgehên sivîl û hişyarkirina aborî ya ji bal hikûmetê ve ya jibo destnîşankirina nirx û behayên kirîn û firotinê û dîtina mekanîzma birêveçûna bazara azad bi awakî rêkxistî".
Ev jî jibo nehêştina binpêkirina aborî û firehkirina tevgera civaka sivîl û hemerengiya dezgehên ragehandinê û pêkanîna serhildaneke çandî û perwerdeyî di vê rewşa hêmin û tena de, û bi vî awayî dê rolekê ji bo nehîştina kêmkirina hin diyarokên nêgatîv mîna gendelî û alîperestî û partîtiya teng de çêbike (ku roleke wê ya astengdar li hember civaka wê ya siyasî û cîhana sêyem û bi rengê xwe yê kurdistanî de heye ).
Di heyama vê dawiyê de, kargêriya Kurdistanî bi herdu desthilatên xwe yên "bicîkirinê û yasadanînê" di hin warên hemereng de ber bi pêşketinekê ve diçe bêtir ji welatên erebî, û têkiliyên xwe yên aborî û dîplomatîk li gor berjewendiya herêm û gelê Kurdistanê de bi welatên derdorê re bi hêz dike, wek giringiyeke pêwîst jibo berî vekişiyana hêzên pirnijad ji Îraqê, ji ber vekişiyana van hêzan ji Îraqê dê bibe sedema bikaranîna destûrê bi awakî firehtir û demokrattir, û dê bi riya hevbendiyên niştîmanî yên nû ko armanca wan ya sereke parastina hebûn û rola xwe ye, bi taybetî yasayên Îraqê rê dide desthilatên herêman ko bîroyên têkeliyan û şandên dîplomatîk di balyozxaneyên Îraqê de damezrîne, tevî vekirin û damezrandina derokên navdewletî bi welatên cînar re ji bo ko bibe beşdariyek di hikûmeta navendî ya Îraqê de bi mebesta bihêzkirina têkeliyên Îraqê bi milet û dewletêm cîhanê re.
Di dema vê dawiyê de du bûyerên balkêş li herêma Kurdistanê çêbûn ko di wan de kûrbûneke steratejîk heye ko dê bibe yek ji sedemên herî giring di warê pêkanîna pêşketineke xwedî bandor li ser jiyana civakî û siyasî ya gelê herêma Kurdistanê, ew jî:
Ya yekê: li dor bidestxistina wan ji serkeftinên mezin re yên di warê nehêştina nezaniya xwendinê, û li gor raporteke salane ya wezareta perwerdê ya herêma Kurdistanê rêja nezaniyê bi % 20 kêm bûye û li gor heman raporê di sala 2000 heta 2004-ê hejmara kesên ko nizanîbûn xwendin û nivîsînê 2 380 000 kes bû, lê raport tekez dike ko di herçar salên derbasbûyî de 283 180 kes "nêr û mê" di wîlayeta Hewlêr, Silêmanî û Dihokê de bi riya 76 dibistanên taybet yên ser bi wezareta perwerdê ve hatine fêrkirin, û biryar jî ewe di dema bêt de li gor pilanên wezaretê bi awakî xurttir û bi mekanîzmeke bi hêztir berdewam be.
Ya diduyê jî:
Li dor hin biryarên Parlamentoya Kurdistanê ye ko di rojên vê dawiyê de derxistine, ji wan jî:
1. Kêmkirina mercê temenê berbijarê endametiya parlamêntê ji 30 salî jib o 25 salî.
2. Bilindkirina rêjeya jinê di parlamêntê de, ji 25% ji bo 30%.
3. Destnîşankirina 5 kursiyên parlamentoyê jibo tirkman û 5 ji bo keldan û aşûrî û siryanan û 1 jî jibo ermeniyan.
Bêguman, ev biryarên ko ji bal dezgeha herî bilind ya yasadanînê ve derketine û vegerandin ji wan êdî nayête kirin, nîşana hişyarî û dilxwaziya li cem desthilata yasadanîna Kurdistanê ye li hember nifşê nû yê xortên Kurdistanê ko piraniya civaka wê ye, û di rewşeke hêmin û tena û cîhangeriyê de tê avakirin û hêvîdarê jiyaneke serdemî ya nû ye di warê baştir kirina aliyên jiyanî û civakî û zanistî û çandî de. Li dor nûneratiya jinê jî di parlamentoyê de, ev biryar di asta yên welatên pêşkeftî de ye, jiber tevî pêkanîna xwestekên wê yên siruştî, ev biryar dê bibin alîkar ji wê re jibo ko beşdariyê di aliyên dî de yên hikûkmî, kargêrî û siyasî…htd de bike.
Her weha, li dor mafên pêkhate û neteweyên din yên Kurdistanî tevî ko beriya niha û niho jî karên xwe yên siyasî û yasayî û çandî birêdibin, lê biryarên perlemêntî êdî bi awakî destûrî jî ew qebûl kir, ev kar jî nîşaneke li heydariya serokatiya siyasî ya herêmê ko di herdû desthilatên din de jî "dadiyê û pêkanînê" rêja wan li gor hejmara wan ya di herêmê de destnîşan kir û dê bi van riyan karîbin xwestekên xwe yên li dor damezrandina kargêriya navxoyî jibo herdû pêkhatên tirkman û xirîstiyan li jêr sîwana giştî de pêşkêş bikin û giftûgo bikin.
Di dawiyê de, bi rastî ev gavên nû yên ko hatine avêtin li herêma Kurdistanê yên girêdayî bi dema niha û paşerojê û aştiyê û bihevre jiyaniyê ve, dê bibe serhildan yan şoreşeke hizrî-çandî li dijî bîr û baweriyên şovînîzim û nijadperestî û cidahiya di navebera nêr û mê ya ko di parçekî Rojhelata-navîn de çêdibe û bi tundiya li dijî hemerengiya netewî û olî û helwêsta li dijî jinê tê kirin, li vê devera ko navê wê Kurdistan e. |
